Белорусские записки: Часть первая
В 2011 году иркутяне Лариса Аболина и Юрий Лыхин совершили велосипедную поездку по центральным районам республики Белоруссия. В записках, представленных ниже - впечатления о поездке Ларисы Аболиной предки которой проживали в этих местах ...
Белорускіе запіскі : Сбытие очередных мечт
В первых числах июля 2011 года наш путь лежал в Белоруссию. Бабушка моя, Бурдова Анна Никифоровна уехала оттуда предположительно весной 1904 года. Я родилась, когда ей было 79 лет. Всю взрослую жизнь она прожила в России и говорила со мной на русско-белорусском языке, причём белорусский, конечно не литературный, а такой, на котором говорили в деревне Жиргалино, что в Поозерье на рубеже ХIХ – ХХ, 100 лет тому назад. Я понимаю, что решив, наконец, попробовать писать по белорусски я буду, видимо, писать так как говорила бабушка, не совсем “правильно”. Надеюсь, что простят меня и за то, что некоторые современные впечатления и эмоции, которые не могу выразить тем языком, я буду описывать всё-таки на русском.
Да апошняго часу не было у мене пэўнасці, что довядецца яшчэ раз паехаць у Рассею – Беларусію. Ды толькі не адразу, суздолела собраться і решіться. Каб не настойлівы попутчык, угадвая маё жаданне, дык не спадабалась бы і сёлета паехаць. Долго собиралась, ды усё аткладвала, усё загадвала: у тым годзе, ці у другім, каб няспешно углядацца у поля і вёскі, хадзіць па зямлі, дзе жілі мае продкі, каб усё понять ды запамятаваць…
Вось і другі дзень жіцця у вагоне. За окном дождж ллець і тёмно як у склепе. Но гэта лепше, нячым сонца пячэць. Увячор дождж кончыусь, за вокнамі розовые луга с Іван-чаем ды бярозы і сонца уже увоўсю светіць. Ехать яшше трі дні…
Перечитываю “Неруш” Виктара Казько, - нравится каждое слово і каждая фраза, это прімерно той язык, што я слыхала з дяцінства: ”Таго, что было не вернешь, а ад таго, што будзе, не уцячэш і нідзе не схаваешься”, “Жила яна сама па сабе. Сама зварыць, сама и з”есць”, “Каля печы у вясковай хаце, дзе ім было ўтульна і цёпла”. И успаминаюцца бабушкины гаворки: “Хадзі дзетачка у хату…”, “Праўда на печке ляжіць, а кріўда па дарожке бяжіць…”,”Мы с табой, як рыба з вадой: я на лёд, ты пад лёд – ты рыбку есць, я зубкам скресць”.
Дужа хачу, навучыцца писать и думать па беларуску, хачу ў телефоне и ноутбуке беларусский шрифт… Вось толькі гаворіць не с кем… А за вокнамі прабегаюць чужіе вёскі, чыгуначные вакзалы, поля … Читаю дальше:“Зграбілі сена, склалі у стог… Кінулі зверху рубель, хапіліся уціскаць…”, “Шалелі бабы ад цішыні, прыгажосці, спакою, ад абшару, абсягу, ад вады, дубровы, не браў іх мір і у раі”. “Заблудзіўся сярод етых балот “, “Дарога была жудасная, калі ты у машіне, і лепей не трэба, цуд, казка, калі ты пешнеу, калі цябе не чакае праца, калі ты прыехаў адпачыць, пабодзе жіць па адзіноце ці прігадаць былое…”
“Быў ён з тых… что лагодныя; не зласлівыя да той пары, пакуль не дапякуць іх. А калі ужо дапякуць, хай тады ужо ўсе іх баяцца, са свайго яны не саступяць… ні перад адной ўладай яны на каленцы не станавіліся…”
“Дай бог і нашему целяці воўка з”есці”- подумалось мне…
Едзім трэці дзень, пачынаю думаць па беларуску, каб ехала з тым, хто гаворіць на беларускай мове, безпамылкова было б прасцейші, а гаварыць приходится па русску.
Увесь час які едзім хочатся есці. На якой-то чыгуначнай станціі з”елі стерлядку, палакомілісь: здаецца лепші нячым вомуль, а можа і не… Проезджаем цудоўные мясціны: лес другі, дрэвы другі, амаль малюнак на бярозах другі, нячым ў Прібайкалле. Не магу наглядецца пакуль сонца не зайдзе: вось прамелькнула царква Пакрова на Нерли... Жаль что зноў праскочым ў цямры незнаёмые мясціны, не помлю я іх і з мінулага разу. Ў апошнім разы з Орші я таксама ехала па чугунцы увячор, а ў перші раз саўсім не памятаю: ці то з Мінска ехаўші праз Кіев, ці гэтаксама ноччу…
Неужо я наконец-то пагляжу бабушкіну родзіму летом. Жадаю увідаць квітучы лён, адчуць цішіню палёу і дакрануцься да незнаёмых дрэв, які я ніколі не бачыла у Сібіры.
Перші дзень у Беларусі.
Орша дужа стары горад, заснаваны у 1061 годзе. Дзіуны гарадок – 130 тыс. населішча - людзей не відно. Вуліцы парожніе. Мы едзем на велосіпедах. Беларусы не прыкветлівы, а і то - с чаго бы? Гісторыческі склалось так, что жівуць “як гарох прі дарозе – хто ідзеть,той і шшіплець.”
Вышивки – экспонаты в Оршанском доме творчества.
Бабушка гаварила, што яе бабушка была з Ворши, по прозвишчу Бурдова. Пасматрэли у телефоннай книге – такой фамилии сягодні нема.
А горад быў лепш: чысто, прыбрано – здаецца як у Еўропы: пасярод, ў центры, кали дарози – усё прыгожа. Неужо и паусюль таксама? У Сібіры пра тое гаворюць па усякаму…
Аі неее, - чым далее у глыбіню - тым жудаснее… Далее ат дарозі хаткі схаваны у фруктовых садочках, пабудованы з чаго ні попадзя. Кінуты і зарошчы бурьяном. Астатные людзи углядаюцца у нас волком. Рачулькі и рэчкі ні падыісці… Милиярацыя паганая… Так и ёсць:”Прыродзе, акрамя чалавека, ніхто і нічто не супярэчыць…”
До…, пакуда ничого не зразумею. Ў вёсках, что уздоуж дарозі у Віцебск - дамы стаяць долгай стараной ў вуліцу, зрублены ў вугал з астатком “клець с прірубом” і скрозь обшіты “шалёўкай”, побач бетонные колодзежі с крышкой, далей пабуданкі: ці лазня, ці амбар “свіран”. Каля дарозі з аднэй стороны гігантская пшаніца стоіць як плот, з другей: кусты, лясіны так пераплетены хмелем, что у тямры нічого не відаць, да і не ўзлезці у той гушчар. Пра лясіны – отдельная гаворка: дзесь растуць дубы, каштаны, клёны, ліпы, дрэвы ольхі, серебрысты топаль – огромные красівые дрэвы. Квітнеючы ліпы – цудоуны пах! Как давно я хотела яго пачуць…
Цуды у Ліпаўцах.
Беларускіе вёскі на процягу ат Орші да Віцебска блішчэлі чістотой і порадком. Прыдарожныя аллеі дубоў, зменялі рады клёнаў, потым яблыні у домоў і кругом ліпавы квет і пах. Потым прабегла чарга палей с огромнымі пшанічнымі колосьямі і зноў вёскі з пафарбаваннымі хаткамі. Хаткі усюды былі жоутыя с зелёным, ці корішневым. Усё так красіво! Пріходілось круціць галавой у разные бокі, ажно шія стамілась.
Раптам, ніаткуль, с заходней стораны зьявіусь тын с чыгунамі, ды гарлачамі. Каля яго стаялі вазоны з кветочкамі, у кошіке раслі огуркі, у абутках – калакольчыкі. Ў каліткі, дзе вокны хаты, стаяу телевізар с телефонам зверху. Змест яшчыка для пошты вісеў портфель. Тут жа стаяў бычок-треццячок, саломенный бачок на драуляных ножках. Лі яго сядзелі мягкія цацкі і наряжанные фігуры людзей і жанчын. І гэта не усё. Перад вокнамі, узбоч, пабудавана альтанка, сплеценая з галін, у баку, каля яе ляжалі жалезные калёсы ад телегі і калгаснага трактара. Доуга фотографіровалі і не удзержалісь, каб не увайці пазнаць, хто гэто усё зробіў ды пакінуць яму падарунак з Байкалу.
Заглянулі ў двор: малюнкі нацюрмортаў пісаные маслянымі краскамі упрыгаджают, яшчэ адну альтанку, увітую зялёным вінаградам, у ей стаіць стол з мягкімі лаўкамі і табурэтамі. Са двара разбягаюцца дарожкі ў тры канцы: на лево пойдзешь – ў гарод прідзешь, там ўздоўж згароды зараслі смороды і кветўшчага шалфею. У другі стороны: пасаджаны ліліі, розы, гартензіі, пасярод – чеснок, капуста, картопля. На право пойдзешь – тропка бягіць праз задні двор у аллею з хвоі, у начале якой зроблена яшчэ адна альтанка, так сама з лаўкамі і са сталом, над сталом абажур, за ім стары, савецкага часу телевізар, а паўсюду дзяцінскіе працаўкі, выцінанкі ды малюнкі. А прямо, у двору, таксама лепота: клумбы, дрэвы с фанарями и другие цуды.
Усё гэта нам паказала гаспадарка Гапеенко Людміла Лексееўна, художніца і майстэріца на ўсе рукі і расказала, што вяскоўскіе жіхары прыходюць у яе альтанкі спраулять дні нараждення, ці так пасядзець у цяньку. За сабой прыбіраюць і дзякуюць за прыгоджасць. Даже телевіденіе пріезджало сдымаць передачу о таком цуде, якое мог бы зробіць каждый з нас і тогда на зямлі наступіў бы рай…